ایران بین دو انقلاب قسمت چهارم پیشینه انقلاب مشروطه

انقلاب مشروطه

·        پیشینه انقلاب:

دلایل متعدد تاریخی می توان برای بروز این انقلاب ذکر کرد اما اصلی ترین دلیل بروز این انقلاب خصوصا از بعد فرهنگی، آشنایی ایرانیان با این حقیقت بود که در آن سوی آبها جوامعی وجود دارند که از دستاوردهایی برخوردارند که به ایشان قدرتی اعتا می کند، که توان تفوق بر سایر جوامع را به آنها می بخشد. اولین مواجه ایرانیان با این پدیده در جنگهایشان با روسها در زمان حکومت فتحعلی شاه رخ داد. در جنگ نخست که به فرماندهی ولیعهد ایران عباس میرزا انجام شد، ایرانیان شکست سختی خوردند و با پذیرش قرارداد گلستان امتیازات بسیاری به روسها واگذار کردند. پس از این جنگ عباس میرزا که علاوه بر منصب ولیعهدی حاکم آذربایجان نیز بود، به عنوان اولین تجددخواه ایرانی تصمیم گرفت به نوسازی منطقه تحت حاکمیت خودش اقدام کند. او قشون 6000 نفره منظمی را در منطقه ایجاد کرد، به تأسیس مدارس جدید پرداخت و کوشید تا صنایع داخلی را تقویت کند. اما دسیسه های گوناگونی بر علیه او راه افتاد حتی به او اتهام بی دینی زدند و به تمایلش برای سرنگون ساختن پدر اشاره کردند. ناتوانی ارتش منظم او در جنگ دوم با روسها پایان نوسازی او بود و او پیش از مرگش در سال 1230 شاهد مرگ اصلاحات و نوسازی خود بود. شکست ایران از روسیه در جنگ دوم منجر به قرارداد نگین ترکمن چای شد. نفوذ روسیه در ایران پس از این دو قرارداد انگلیسی ها را مجبور کرد برای جلوگیری  از نفوذ روسیه در ایران آنها نیز به جنوب ایران دست اندازی کنند تا بتوانند از طریق تسلط نظامی ایران را وادار به امتیاز دهی نمایند. از آن جمله توانستند هرگونه حق مالکیت ایران بر افغانستان را از ایران سلب کنند و از این طریق مانع دست اندازی روسیه و ایران به هند شوند.

     تجددخواه دومی که در ایران ظهور کرد، میرزا تقی خان امیرکبیر بود که پدرش آشپز عباس میرزا بود و به واسطه لیاقت و کفایتش مورد توجه عباس میرزا قرار گرفت و در مسیر ترقی و پیشرفت قرار گرفت آنجا که وقتی نوه عباس میرزا یعنی ناصرالدین شاه به سلطنت رسید وی به مقام صدراعظمی او رسید و از آنجا که ناصرالدین شاه کم سن و سال بود، امیرکبیر این امکان را یافت تا با نفوذش بر وی بنای تجدد و نوسازی را در جامعه ایرانی ادامه دهد. او به تأسیس دارالفنون همت گماشت، اولین روزنامه ایرانی به نام وقایع الاتفاقیه را به چاپ رساند، صنایع جدید را در ایران با احداث کارخانه ایجاد کرد و بسیاری اقدامات دیگر را در ایران آغاز نمود. از آنجا که تأمین هزینه این اقدامات بسیار دشوار بود او ناگزیر شد از هزینه های دربار به میزان قابل توجهی کاست و مالیاتهای جدید وضع کرد. این امر دسیسه های درباریان را بر علیهش برانگیخت و ایشان با کمک سفارتین روس و انگلیس ـ که از نفوذ سایر دول بیگانه که امیرکبیر از آنها کمک خواسته بود ( فرانسه و اتریش) ـ شاه را مجبور کردند ضمن عزل  و تبعیدش در نهایت دستور قتل او را صادر کند. این در حالی بود  که او خواهر تنی ناصرالدین شاه را در عقد خود داشت. با مرگ او هر چند روند اصلاحات متوقف نشد اما صنایعی را که او با هزینه های هنگفت احداث کرده بود همگی از بین رفت.

    ناصرالدین شاه مسیری را که خود و امیرکبیر بانی آن بودند تا سال 1275 که به قتل رسید ادامه داد و خصوصا کوشید که به پایتخت خود صورتی اروپایی بخشد. او کوشید تا سرمایه های خارجی را به ایران جلب کند. این تصمیم او در حالی بود که اروپا خصوصا انگلستان در صدد بود تا سرمایه های اضافه خود را در جایی سرمایه گذاری کند. لذا قراردادهای بسیاری بین ایران و تجار انگلیسی و روسی منعقد شد که چهره ایران را از همه نظر دگرگون کرد. توسعه جاده، قطار، تلگراف، ایجاد گمرک، بانک، بیمه، شیلات، ورود بی ضابطه کالاهای خارجی و... در ایران شروع شد. سرمایه گذاری خارجی از صفر به 1200000 پوند در نیمه دوم قرن 13 رسید. درآمد حاصل از این سرمایه گذاری ها صرف تجملات درباری، سفرهای خارجی و مقابله با تورم ناشی از گره خوردن اقتصاد ایران به اقتصاد بین المللی می شد.