هنجار هستی

هنجار هستی

چیزی شبیه تائو
هنجار هستی

هنجار هستی

چیزی شبیه تائو

مقدمه ای بر تربیت اسلامی

به نام خدا

     تربیت اسلامی ارکانی دارد که عملکرد هماهنگ آنها زمینه ساز تربیت صحیح است. نخستین لازمة آن فراهم آوردن بصیرتی است که روشنگر راه باشد. در ادبیات دینی به آن ایمان می گویند. هنگامی که بصیرت ایمان در جان انسان پرتو افکن شود شور تقوا انگیزش لازم برای رشد انسان را فراهم می کند. شور تقوا در عمل مؤمنانه یا عمل بصیرانه ظهور می یابد. عمل مؤمنانه سبب پاکی بیشتر جانمان می شود و این پاکی زمینه ساز رشد و تعالی بیشتر است زیرا از منظر قرآن صعود کننده به سوی خدا کلمة پاک است و جان پاک انسان مهمترین مصداق چنین کلمه ایست و عمل مؤمنانه مبتنی بر شور تقوا زمینه پاکی و صعود بیشتر را فراهم می کند.

مَن کاَنَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَللهِ‏َِّ الْعِزَّةُ جَمِیعًا  إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکلَِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّلِحُ یَرْفَعُهُ  وَ الَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیَِّاتِ لهَُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ  وَ مَکْرُ أُوْلَئکَ هُوَ یَبُو(فاطر(35)/10).

هر که خواهان عزت است بداند که عزت، همگى از آن خداست. سخن خوش و پاک به سوى او بالا مى‏رود و کردار نیک است که آن را بالا مى‏برد. و براى آنان که از روى مکر به تبهکارى مى‏پردازند عذابى است سخت و مکرشان نیز از میان برود.

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً  وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُون (نحل(16)/97). 

هر زن و مردى که کارى نیکو انجام دهد، اگر ایمان آورده باشد زندگى خوش و پاکیزه‏اى بدو خواهیم داد و پاداشى بهتر از کردارشان عطا خواهیم کرد.   

     همانطور که از مطالب بالا مشخص است پاک جانی یا تبدیل شدن به کلمة پاک عامل اصلی تربیت انسان می باشد در ادبیات دینی به آن تزکیه می گویند تزکیه مقدمة هر رخداد خوبی در نظام تربیتی اسلام است و حتی ظهور بصیرت ایمان در جان انسان بدون تزکیه میسر نیست.  

     در قرآن پدیده تزکیه فعل خدا بیان شده است

یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ  وَ مَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ  وَ لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکمُ‏ْ وَ رَحْمَتُهُ مَا زَکىَ‏ مِنکمُ مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَ لَاکِنَّ اللَّهَ یُزَکىّ‏ِ مَن یَشَاءُ  وَ اللَّهُ سمَِیعٌ عَلِیم‏(نور/21)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، پاى به جاى پاى شیطان مگذارید. و هر که پاى به جاى پاى شیطان گذارد، بداند که او به فحشا و منکر فرمان مى‏دهد. و اگر فضل و رحمتى که خدا بر شما ارزانى داشته است نمى‏بود، هیچ یک از شما هرگز روى پاکى نمى‏دید. ولى خدا هر کس را که بخواهد پاکیزه مى‏سازد. و خدا شنوا و داناست.

أَ لَمْ تَرَ إِلىَ الَّذِینَ یُزَکُّونَ أَنفُسَهُم  بَلِ اللَّهُ یُزَکىّ‏ِ مَن یَشَاءُ وَ لَا یُظْلَمُونَ فَتِیلا(نساء/49)

آیا آنان را ندیده‏اى که خویشتن را پاک و بى‏عیب جلوه مى‏دهند؟ آرى خداست که هر که را که خواهد از عیب پاک گرداند. و به هیچ کس حتى به قدر رشته‏اى که در شکاف هسته خرماست ستم نشود.

 این نکته به این معنا نیست که عملکرد ما در تزکیه بی تأثیر است چنانکه در آیه مورد اشاره به صفات علم و بصیرت خدا اشاره شده است که گواه این است که خداوند از روی علم و با توجه به شایستگی بندگان تزکیه را نصیب ایشان می کند و در این راه به هیچ کس ظلم روا نمی دارد.

    برای این که مقدمات لازم برای پدیده تزکیه در ما فراهم شود چند توصیه از قرآن و روایات که هماهنگی بیشتری با زندگی امروز دارد را تقدیم می کنم.

    نخستین قدم در مسیر تربیت نفس را می توان از آیات زیر بدست آورد:

سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم أنّه الحق أولم یکف بربک أنه علی کل شیء شهید ألا إنّهم فی مریة من لقاء ربهم ألا أنه بکل شیء محیط(فصلت/53 و 54)

نشانه های خود را در جهان و در نفسهای خودشان به ایشان می نماییم، تا برایشان آشکار شود، که او حق است.آیا شهادت پروردگار تو کفایت نمی کند در حالی که او بر هر چیزی شاهد است. آگاه باشید که ایشان در دیدار پروردگارشان مشکوکند. آگاه باشید که او بر همه چیز احاطه دارد.

آیات فوق یکی از دلایل این که اشخاص از پذیرش راه درست سرباز می زنند را این نکته می داند که ایشان نسبت به دیدار پروردگارشان در شک و تردید هستند. بنابراین تا شک و دودلی منفی در جان انسان رخنه دارد امکان تربیت نفس فراهم نیست باید لااقل در جان انسان گمان مثبت ایجاد شود.

 بر همین اساس امام علی علیه السلام در خطبه نخست نهج البلاغه آغاز دین را معرفت خدا می دانند. این بدان معناست که اگر انسان معرفت درستی نسبت به خدا نداشته باشد، امکان ورود به حوزه تربیتی اسلام برایش فراهم نیست بر همین اساس در سرآغاز رساله عملیه، مراجع شیعه اعلام شده است که پذیرش اصول دین تحقیقی است و کسی حق ندارد به صرف این که از پدر و مادری مسلمان متولد شده، ادعای مسلمانی بکند ولی متأسفانه این نکته مورد غفلت جدی واقع شده است و در کشورهای اسلامی هیچ زمینه فرهنگی، اجتماعی برای تحقق این هدف فراهم نشده است و دختران را از نه سالگی و پسران را از چهارده سالگی مکلف به رعایت آداب شریعت می دانند و احکام اسلامی را بر ایشان بار می کنند برای ایشان جشن تکلیف می گیرند، بدون آن که ایشان هیچ سیر عقلی برای ادراک حقانیت دین اسلام انجام داده باشند و این نقطه ضعف بزرگی به حساب می آید که طبعات آن را امروز در دینداری جوانانمان شاهد هستیم. چنانچه قرآن در سوره یونس می فرماید:

وَ مَا کاَنَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ  وَ یجَْعَلُ الرِّجْسَ عَلىَ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ(100)

جز به اذن خدا هیچ کس را نرسد که ایمان بیاورد. و او پلیدى را بر کسانى که خرد خویش به کار نمى‏بندند مقرر مى‏کند.

این آیه بیانگر آن است که کسانی که بدون تعقل خود را مسلمان یا مؤمن می دانند در اشتباه بزرگی قرار دارند و ایمان تنها به اذن پروردگار و پس از یک فرایند عقلانی میسر است.

فرایند شناخت اصول ممکن است حتی تا پایان عمر به طول بیانجامد و اگر کسی صادقانه در این مسیر کوشا باشد احتمال رستگاریش زیاد به نظر می رسد.

     در فرمایش امام حسین علیه السلام مسیر دومی در کنار مسیر دین داری ترسیم شده است که از نظر اسلام شایسته است انسان پیش از آن که به راه حق بیابد خود را بر آن استوار بدارد.این طریق آزادگی است.

ویلکم إن لم یکن دینٌ و کنتم لا تخافون یوم المعاد، فکونوا فی امر دنیاکم احراراً ذوی أحساب امنعوا رحلی و اهلی من طغامکم و جهالکم (ابو مخنف کوفی، وقعة الطف، قم، جامعة المدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق، چاپ سوم، ص252).

وای بر شما اگر دین ندارید و از روز بازگشت نمی ترسید، پس در امر دنیاتان آزادة نجیب زاده باشید. افراد پست و نادان خود را از سرا و خانوادة من دور نگهدارید.

این که این مسیر از نظر اسلام چیست و چه ویژگی هایی دارد متأسفانه چندان مشخص نیست و می تواند محل یک پژوهش مفصل قرار گیرد ولی آنچنان که از مفهوم آن پیداست این مسیر همان راه رها بودن است یعنی اگر انسان هنوز نتوانسته خود را متوجه و متمرکز بر حقیقت کند لااقل در بند و اسیر چیز دیگری هم نباشد و جان خویش را آزاد بدارد تا آماده پذیرش حق باشد.

    این شیوه زمینه پاک جانی را در نهاد انسان فراهم می آورد و چنانچه در کنار آزادگی حق جویی نیز قرار گیرد احتمال راه یابی انسان به مسیر سعادت بسیار قریب بلکه در دسترس خواهد بود. 

 

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد