ایران بین دو انقلاب، قسمت نهم (حکومت مظفرالدین شاه)

مظفرالدین به تخت نشست(1275 تا 1285) و با اتخاذ رویه های نادرست اقتصادی زمینه های ظهور انقلاب مشروطه را فراهم کرد. برای تجار بومی تعرفه های بیشتری مقرر کرد مناطق مالیاتی را از مسئولان سابق پس گرفت. از افزایش مالیات اراضی، کاهش مستمری درباریان خصوصا روحانیون کرد و اعلام نظارت بر موقوفات را نمود. دروازه های کشور را به روی بیگانگان مجدد گشود و در صدد استقراض از خارجیان برآمد. انحصار استخراج نفت را در جنوب و شمال را به دارسی داد اخذ عوارض جاده ای را به بانک شاهی و امپریال بانک انگلستان داد. و بسیاری امتیازات  و انستقراضات دیگر نیز انجام داد.

        علاوه بر این به مأموران دولتی دستور داد که با نرمش بیشتری با مردم برخورد کنند. ورود روزنامه ها(حبل المتین از کلکته، پرورش از قاهر) را آزاد کرد، سفر به خارج را آزاد کرد ملکم را به سفارت رم گماشت، به انجمن ها خصوصا انجمن های آموزشی و فرهنگی و تجاری اجازه فعالیت داد. اولین شرکت تجاری در اصفهان با هدف توسعه و تقویت صنایع داخلی و خارجی ایجاد شد. در همین زمان برخی از روشنفکران تهران انجمن معارف را تشکیل دادند کتابهای خود را روی هم گذاشتند و اولین کتابخانه ملی ایران را تشکیل دادند و حمایت دربار را نیز با خود همراه کردند و از این طریق توانستند با وجود مخالفت روحانیون افراطی، 55 مدرسه متوسطه خصوصی در تهران با شیوه اروپایی تأسیس کنند. فرد اصلی این انجمن و کتابخانه واعظ مشهور حاج میرزا نصرالله ملک المتکلمین بود. او به شیعه بودن مشهور بود اما مخفیانه دل به ازلی ها سپرده بود و در زمره هواداران سید جمال الدین بود. او دانش را راه رهایی و موفقیت ایرانیان می دانست و ژاپن را الگوی ایران می دانست. مظفرالدین شاه امیدوار بود که با اتخاذ شیوه ای دموکراتیک ـ بر خلاف رویه ای که پدرش خصوصا در سالهای آخر حکومتش برگزیده بود ـ بتواند مخالفان را آرام کند. اما این روش منجر به تشکیل سازمان های نیمه مخفی متعددی در کشور با حضور عناصر تجدد خواه شد. این سازمانها در کنار هم زمینه انقلاب مشروطه را فراهم کردند.